Bu yazıda ruh sağlığı çalışanları için psikolojik danışma uygulamalarını değerlendirecek bir özet yapmak istiyorum. Yazının farklı yerlerinde Psikolojik danışma, psikoterapi ya da terapi diyebilirim ancak kastettiğim şey her zaman aynı olacaktır.

Bilişsel davranışçı terapinin bu kadar yaygın olmasının en büyük nedeni kontrollü deneysel çalışmalarla defalarca sınanmış olmasıdır. Elbette ki bazı çalışmalarda BDT uygulamaları etkili bulunamamış olabilir. Bu şekilde de belki binlerce çalışma vardır. Ancak genel çalışmalar BDT ‘nin depresyon, kaygı bozuklukları, OKB gibi farklı alanlarda etkililiğini göstermektedir. Hatta diğer yaklaşımların çalışmalarında bu çalışmalar BDT ile karşılaştırılır. BDT kadar etkili bulunduğunda da gururla raporlanır. Bu hem o çalışmanın etkililiğini hem de BDT’nin etkililiğini gösterir.

BDT’nin yaygın uygulama alanı bulmasının bir diğer nedeni de öznel değil nesnel değerlendirmelere sahip olması olarak ifade edilebilir. Bu şu demektir BDT’nin standartları vardır. Bu koşulları sağlıyorsanız BDT yapmışsınız demektir. Hastanın ya da danışanın fayda görüp görmemesi ise apayrı bir konudur. Siz tam anlamı ile bir BDT yapabilirsiniz ancak danışan bundan fayda görmeyebilir. Çünkü kullanılan tekniklerle beraber danışanın motivasyonu, çevresi, kurulan ilişkinin niteliği psikolojik danışma sonuçlarına (outcome) doğrudan ya da dolaylı etki eder. Bilişsel davranışçı terapinin temel ilkeleri yaptığımız şeyin(danışmanın) bir BDT seansı olup olmadığı konusunda yol göstericidir. Bu ilkeleri şöyle sıralayabiliriz. Bu ilkelerin detayını aşağıda verdiğim kaynaklardan da okuyabilirsiniz.

İlke 1: BDT Formülasyon ve durumun bilişsel terimlerle kavramsallaştırılmasına dayalıdır.

İlke 2: Sağlam bir işbirliği gerektirir

İlke 3: Aktif katılım gerektirir.

İlke 4: amaca dönük ve sorun odaklıdır.

İlke 5: şu ana odaklıdır.

İlke 6: kendi kendisinin terapisti olmayı ve tekrarın önlenmesini amaçlar.

İlke 7: Amaçlar zaman sınırlıdır.

İlke 8: yapılandırılmıştır

İlke 9: Bozulmuş düşünce ve inançları tespit etme, değerlendirme ve onlara yanıt vermeyi öğretir.

İlke 10: Düşünce, duygu ve davranış değişikliği için farklı teknikler kullanır

Bu ilkelerin yanı sıra bir uygulamanın BDT olup olmadığı objektif olarak da değerlendirilebilir. Bunun için geliştirilmiş ve tüm sertifikasyon süreçlerinde kabul edilen bir ölçme aracıda vardır. Biraz buna bakalım.  İlgili ölçeği kaynaklar kısmında bulabilirsiniz.

1. Bir önceki seanstan bu zamana kadar olan durum değerlendirmesiyle başladınız mı duygudurum, önemli olaylar gibi detaylar soruldu mu?
2. Önceki seansla ilgili geribildirim, seansın yararı zararı, akla takılan bir şey var mı konuşuldu mu?
3. Ev ödevi kontrolü ve yararı değerlendirildi mi? (Burada danışan değerlendirmesi, farkındalıkları oldukça önemlidir). BDT seanslarınızın hemen hemen tamamı ödevlerle sona erer. Ödevler sadece 50 dakikalık seans değil danışanın öğrendiklerini, farkındalıklarını gerçek hayata aktarmasını sağlayacaktır. Bu maddeniz eksik ise daha önceki oturumunuzdan bir şeyler eksik demektir. Ödev kontrolü uzun uzun yapılmaz. Danışan ödevini (bazı uzmanlar öde denmesini doğru bulmazlar etkinlik kelimesi de kullanılabilir) yapmamış ya da yapamamış ise bu durumunda ele alınması gerekir. Danışan bunu kronik hale getirdi ise süreç hakkında değerlendirme yapılmalı bu durumun gerekliliği açıklanmalıdır. Aksi takdirde BDT yaklaşımı bu danışanlar için uygun olmayabilir.
4. İşbirliği içinde gündemi saptadınız mı? En çok hataya düşülen durumlardan biridir. Bu aşamada bazen gündem belirlenmeden konuşulur. Seans sonunda yahu ne konuştuk biz bayağı kopuk oldu diyorsanız büyük olasılıkla bu hataya düştünüz. Ya da gündemi danışmanın belirlemesi yaygın bir diğer hatadır. Önemli olan hem danışanın önem verdiği hem de sürece katkı sağlayacak gündemin yakalanmasıdır.

İlk 4 madde 5-7 dakika arasında gerçekleştir. Daha fazla olması istendik bir durum değildir. Çünkü esas materyalin işlenmesine kısıtlı bir zaman kalacaktır.

1. Bu gündemi bilişsel tekniklerle ele aldınız mı? BDT’nin özü bilişsel tekniklerdir. Ancak bunun yanında duygusal ve davranışsal müdahalelerde içerebilir. Ancak hiçbir bilişsel müdahaleniz yoksa yaptığınız şey BDT olmayabilir. BDT teknikleri oldukça geniştir. Farklı kitaplarda istemediğiniz kadar teknik yöntem bulabilirisiniz. Ancak özü genelde aynıdır. Düşünceleri bulma, düşünceleri tartışma, yeniden yapılandırma. Bu kısım seansın en uzun kısmıdır. 35-40 dakika kadar çalışılabilir. Daha az sürüyorsa bunun nedenleri iyi araştırılmalıdır.
2. Seans boyu ve seansın sonunda özetleme yaptınız mı? Özet ilk aşmalarda terapist daha sonraki aşamalarda danışan tarafından yapılır. Bu kısım oldukça önemlidir çünkü danışan daha çok son konuşulanlarla odadan ayrılır. Özet oturumun boş geçmediği hakkında bir fikir verir. Danışanın hem seans içi hem de sonraki süreçte motivasyonuna katkı yapar.
3. Danışandan seans ve kendinizle ilgili geribildirim/ feed back aldınız mı? Bu kısımda üzerinde çalışılan şeyi danışan kendince değerlendirir. Bu kısım bazen hayati önem taşıyabilir. Danışan süreci ya da müdahaleyi tamamen yanlış anlamış olabilir. Danışan değerlendirmesi almak danışanın önem erdiği noktaları, öğrenmelerini değerlendirme fırsatı sunar ve ödev için temel oluşturur. Bu kısımda danışan zorlanırsa bu gün buradan eve ne götüreceksiniz? diye sorulabilir.
4. Ortaklaşa ev ödevi kararlaştırdınız mı? Daha öncede ifade ettiğim üzere BDT oturumları ödev ile sona erer. Aslında her ödev diğer oturumunda başlangıcını oluşturacaktır. Ödevler üzerinde anlaşmaya varılması şarttır. Tamamen sizin planladığınız ödevlerin amaca ulaşması ve yapılma ihtimali düşüktür. Ödev yetersiz ve kolay olursa danışan bundan fayda görmez. Örneğin sosyal kaygılı bir birey için tanımadığı 5 kişiye günaydın demesi öde olarak kullanılabilir. Ancak danışan 5 az daha fazla yapabilirim derse ödev güncellenir. Günaydın diyebileceğimi düşünüyorum dediğinde ödeve hal hatır sorma, yeni kişilerle tanışma da eklenebilir. Önemli olan danışana fayda sağlamayacak kadar küçük ya da danışanın bilişsel ve davranışsal seviyesinden yüksek ödevler vermemektir.

6-7 ve 8. Maddelerinde toplam süresi 5-7 dakikayı geçmemelidir. Böylelikle nur topu gibi 45-55 dakikalık bir terapi seansınız olur.

Genel hatları ile bu basamaklara yanıtınız evet ise yaptığınız şey bir bilişsel davranışçı terapi seansıdır. Ancak burada genel olarak kendimizi yüksek ya da düşük puanlayabiliriz. Bu yüzden dış bir göz ( özellikle bir süpervizör ya da daha deneyimli bir başka meslektaş) ses kaydınızı ya da görüşme özetinizi değerlendirebilir. Bu öz değerlendirmeden daha faydalı olabilir.

Sadece BDT değil tüm tedavi yöntemleri yaparak öğrenilir. Seans sayınız arttıkça artık bu listeye ihtiyaç duymadan tüm maddeleri yapabildiğiniz fark etmeye başlarsınız. Etkili bir BDT uygulaması için tekniklerin iyi bilinmesi diğer bir ifade ile repertuarınızın geniş olması önemlidir. Bunun için aşağıda verdiğim kaynakları en az iki kez okumanız size büyük bir ilerleme kazandıracaktır.